Fizyko-mechaniczne podstawy gospodarki wodnej przy uprawie roślin

Woda stanowi około 70 do 85% masy rośliny w okresie jej wegetacji, a nawet występuje w ilości 15 do 18% w ziarnie, suchym sianie, słomie itp. Woda jest przeto jednym z zasadniczych czynników decydujących o życiu i rozwoju roślin. Na wyprodukowanie 1 kg suchej masy rośliny zużywają około 350 do 700 kg wody. Pobierane z gleby przez roślinę w okresie wegetacyjnym składniki pokarmowe są rozpuszczone w wodzie, pochodzą z rozkładu obornika, resztek roślinnych, nawozów mineralnych itp. Woda jest więc nie tylko sama niezbędnym czynnikiem wzrostu roślin, lecz stanowi jednocześnie rozpuszczalnik i jak gdyby środek transportowy dla prawie wszystkich substancji pokarmowych pobieranych przez roślinę. Część wody pobieranej przez korzenie z wodnego roztworu glebowego wraz z rozpuszczonymi solami mineralnymi roślina zużywa na budowę tkanek, reszta zaś wody zostaje wyparowana za pośrednictwem liści w otaczające powietrze atmosferyczne, co pozwala na regulację temperatury tkanek rośliny. Przez organizm rośliny przepływa więc (transpiruje) z gleby jak gdyby strumień wody, dostarczając roślinie potrzebnych składników pokarmowych. Zapotrzebowanie wody jest tak duże, że np. w okresie wegetacji kalafior zimowy zużywa 750—810 mm HaO, kapusta biała 700—760 mm H»0, buraki i ziemniaki 475—520 mm H20 itd. Optymalny układ stosunków wodnych jest związany ściśle z innymi czynnikami, jak: światło, ciepło, składniki pokarmowe i powietrze. Brak lub nadmiar któregokolwiek z czynników w okresie wegetacji roślin wpływa zdecydowanie hamująco na ich rozwój. Na przykład niska temperatura wywołuje zawilgocenie gleby, nadmiar ciepła powoduje intensywne parowanie i brak wody w glebie, natomiast przy nadmiarze wody tlen z powietrza nie może docierać do korzeni, wskutek czego oddychanie za pośrednictwem korzeni staje się niemożliwe, powodując spadek temperatury gleby i przedłużenie okresu wegetacyjnego roślin połączonego ze zmniejszeniem plonu. Ilość wody potrzebna roślinom do normalnego rozwoju w okresie wegetacyjnym jest zależna od poziomu wody gruntowej, zapasu wody w glebie na wiosnę, wielkości opadów w okresie wegetacyjnym oraz od temperatury i wilgotności powietrza. Natomiast ilość wody zużywanej przez poszczególne rośliny w okresie wegetacyjnym zależy w głównej mierze od żyzności gleby. W ubogiej glebie roztwór wodny zawiera mało składników pokarmowych, wskutek czego roślina musi pobierać znacznie więcej roztworu niż z gleby żyznej. Dlatego też im gleba jest żyźniejsza, tym mniejsze jest zużycie wody i większy plon. Woda z opadów atmosferycznych nie jest w całości wykorzystywana przez rośliny, gdyż część tej wody (25—35%) jest tracona w związku z przesiąkaniem w głąb ziemi, parowaniem z powierzchni roli oraz spływem wody z powierzchni pola, nie mówiąc już o wodzie zatrzymującej się na liściach roślin, która odparowuje. Trzeba poza tym podkreślić różnice ruchu wody w glebie lekkiej i ciężkiej. Woda z opadów atmosferycznych gromadzi się w glebie na różnych głębokościach i zależnie od tego jest dostępna lub niedostępna dla roślin. Woda łatwo dostępna dla roślin gromadzi się w górnej warstwie gleby grubości około 50 cm (zależnie od rodzaju gleby). Na obszarze 1 ha zapas wody dostępnej dla roślin po średnim deszczu wynosi około 500—600 m3. Podczas gorących dni średnie zużycie wody przez rośliny na powierzchni 1 ha wynosi od 70 do 80 m3. Tak więc zapas wody łatwo dostępnej dla roślin z normalnego opadu atmosferycznego może być zużyty w ciągu 6—7 dni.